بحران و مشاوره مدیریت

بحران‌های انسانی همچون طوفانی دهشتناک و بی‌رحم، در هر لحظه می‌توانند زندگی انسان‌ها و جوامع بشری را به مخاطره اندازند. از بلایای طبیعی ویرانگر گرفته تا بیماری‌های همه‌گیر و جنگ‌های خونین، هرکدام می‌توانند به مثابه زخمی عمیق بر پیکره بشریت، اثرات مخرب و جبران‌ناپذیری برجای بگذارند. بحران‌های انسانی را می‌توان به عنوان رویدادهایی ناگوار تعریف کرد که به طور ناگهانی یا تدریجی، زندگی انسان‌ها را در یک جامعه یا منطقه تحت تاثیر قرار می‌دهند و به طور قابل‌توجهی نظم و ثبات آن جامعه را مختل می‌کنند. به طور کلی می‌توان بحران‌های انسانی را بر اساس نوع و منشا آن به دسته‌های مختلفی مانند بلایای طبیعی (مانند زلزله، سونامی، سیل و خشکسالی)، بیماری‌ها (مانند آنفولانزای خوکی، کووید-۱۹، سارس، و وبا)، و جنگ‌ها (مانند جنگ‌های خاورمیانه و جنگ‌های داخلی لیبی) تقسیم‌بندی نمود.

این بحران‌ها در طول تاریخ از جنبه‌های مختلف اعم از اقتصادی، اجتماعی و سیاسی تاثیرات مخربی بر جوامع بشری داشته‌اند که در ادامه به برخی از نمونه‌های آنها اشاره می‌کنیم. به گزارش سازمان توسعه و همکاری اقتصادی (OECD)، بحران پاندمی کووید-۱۹ تا سال ۲۰۲۱ حدود ۲۲ میلیون شغل را در کشورهای پیشرفته از بین برده است [سازمان توسعه و همکاری اقتصادی. ۷ جولای ۲۰۲۱]. طبق گزارش آژانس پناهندگان سازمان ملل، در حال حاضر بیش از ۱۱۰ میلیون نفر در سراسر جهان به دلیل جنگ‌ها و مناقشات مختلف مجبور به ترک خانه خود شده و آواره گشته‌اند [آژانس پناهندگان سازمان ملل. ۱۴ ژوئن ۲۰۲۳]. بر اساس گزارش دولت جمهوری هاییتی درباره زلزله ۷ ریشتری سال ۲۰۱۰ این کشور، مجموع قربانیان این بحران انسانی عظیم بیش از ۳۱۶ هزار نفر بوده و حدود ۶۰ درصد از زیرساخت‌های اقتصادی و اداری کشور هائیتی از بین رفته است [دولت جمهوری هائیتی. ۲۰۱۰]. این‌ها تنها نمونه‌های کوچکی از تاثیرات فجیع بحران‌های انسانی بر ابعاد مختلف زندگی جوامع بشری است.

از منظر کسب‌و‌کاری، بحران‌های انسانی، همچون امواج برق‌آسای سونامی، می‌توانند اثرات مخرب و جبران‌ناپذیری بر پیکره کسب‌وکارها برجای بگذارند. این اثرات را می‌توان به دو دسته اثرات ناشی از بحران‌های مستقیم و غیرمستقیم دسته‌بندی نمود. در بحران‌های مستقیم، کسب‌وکارهای کشور بحران‌زده تحت اثرات مستقیم ناشی از بحران هستند که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

• کاهش تقاضا:

 در شرایط وقوع بحران، تقاضا برای کالاها و خدمات غیراساسی به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد. این اتفاق می‌تواند به ضرر کسب‌وکارهایی باشد که در این زمینه‌ها فعالیت می‌کنند.

• اختلال در زنجیره تامین:

بحران‌ها می‌توانند زنجیره‌های تامین کشور بحران‌زده را مختل کرده و دسترسی به مواد اولیه و کالاهای واسطه‌ای را دشوارتر کنند. این اختلال می‌تواند تولید و توزیع محصولات را با مشکل مواجه کند.

• افزایش هزینه‌ها:

بحران‌ها می‌توانند به افزایش هزینه‌های تولید، حمل‌و‌نقل و بیمه منجر شوند. این امر می‌تواند سودآوری کسب‌وکارهای بومی را به شدت تحت تاثیر قرار دهد.

• تخریب زیرساخت‌ها:

بحران‌هایی همچون جنگ و بلایای طبیعی می‌توانند به طور مستقیم به زیرساخت‌های حیاتی یک کشور مانند جاده‌ها، پل‌ها، بنادر و خطوط برق آسیب برسانند. این امر می‌تواند تردد کالاها و خدمات را مختل کرده و به کسب‌وکارهای بومی آسیب جدی وارد کند.

از نمونه های واقعی اثرات بحران‌های مستقیم بر کسب‌وکارها می‌توان به موارد زیر اشاره نمود:

• بحران اقتصادی در یونان:

بحران اقتصادی یونان که از سال ۲۰۰۹ آغاز شد، تار و پود اقتصاد این کشور و به خصوص کسب‌و‌کارهای بومی را به لرزه درآورد. رکود اقتصادی، بیکاری فزاینده، فقدان ثبات سیاسی و اقتصادی، و کاهش ارزش پول یونان، همگی دست به دست هم دادند تا چالش‌های بزرگی را برای بنگاه‌های اقتصادی این کشور رقم بزنند. در این میان، بسیاری از کسب‌و‌کارهای یونانی به دلیل عدم توانایی در پرداخت دیون خود ورشکست شدند، تعدادی دیگر مجبور به محدود کردن فعالیت خود و تعدیل نیرو شدند، و برخی نیز برای جبران رکود داخلی، به بازارهای خارجی روی آوردند.

• بحران داخلی لیبی:

مرگ معمر قذافی در سال ۲۰۱۱، نقطه عطفی در تاریخ لیبی بود، اما نه به آن شکلی که مردم این کشور آرزو می‌کردند. به جای صلح و ثبات، شعله‌های جنگ داخلی در سراسر کشور زبانه کشید و تار و پود جامعه لیبی، از جمله کسب‌و‌کارهای بومی، را به شدت تحت تاثیر قرار داد. این بحران، چالش‌های متعددی را برای کسب و کارهای بومی لیبی به وجود آورد. ناامنی و بی‌ثباتی، فقدان زیرساخت‌ها، فرار سرمایه، و بحران اقتصادی، همگی دست به دست هم دادند تا فعالیت‌های اقتصادی را با مشکلاتی جدی روبرو کنند. در نتیجه این بحران، بسیاری از کسب و کارهای بومی لیبی ورشکست شدند، فعالیت خود را محدود کردند، و یا به خارج از کشور نقل مکان کردند.

در بحران‌های غیرمستقیم،‌کسب‌وکارهای حاضر در کشورهای غیر‌درگیر به طور غیرمستقیم از بحران کشورهای بحران‌زده تاثیر می‌پذیرند، که در ادامه به برخی از آنها اشاره می‌کنیم:

• نوسانات بازارهای مالی:

بحران‌های انسانی می‌توانند به نوسانات شدید در بازارهای مالی کشورهای غیردرگیر منجر شده و سرمایه‌گذاری و فعالیت‌های اقتصادی را با چالش‌های جدی روبرو کنند. این امر می‌تواند بر قیمت ارز، سهام و سایر دارایی‌ها تاثیر گذاشته و به ضرر کسب‌وکارها باشد. همچنین، در شرایط وقوع بحران، اعتماد‌به‌نفس سرمایه‌گذاران از بین رفته و سرمایه‌گذاری‌های جدید به طور قابل‌توجهی کاهش می‌یابد.

• محدودیت‌های تجاری:

بحران‌های انسانی می‌توانند به اعمال محدودیت‌های تجاری مانند تحریم‌ها و تعرفه‌ها منجر شوند. این اتفاق می‌تواند تجارت بین‌المللی را مختل کرده و به ضرر کسب‌وکارهایی باشد که در این زمینه فعالیت می‌کنند.

از نمونه‌های واقعی اثرات بحران‌های غیرمستقیم بر کسب‌وکارها می‌توان به نمونه زیر اشاره نمود:

• بحران تایوان:

بحران تایوان، فراتر از یک مناقشه منطقه‌ای، پیچیدگی‌های ژئوپلیتیکی‌ای را به همراه دارد که تبعات اقتصادی آن نه تنها منطقه شرق آسیا، بلکه کسب‌و‌کارها در سراسر جهان را تحت الشعاع قرار می‌دهد. نقش محوری تایوان در زنجیره تامین جهانی، تولید قطعات الکترونیکی مانند تراشه‌های کامپیوتری، مدارهای چاپی و نیمه‌هادی‌ها را به این کشور واگذار کرده است. بخش بزرگی از تولید تراشه‌های پیشرفته جهان در تایوان انجام می‌شود و بسیاری از شرکت‌های بزرگ فناوری به قطعات تولید شده در تایوان وابسته هستند. افزایش تنش و وقوع درگیری در تایوان، تولید و عرضه قطعات الکترونیکی را مختل خواهد کرد و کمبود جهانی و افزایش قیمت آنها را به دنبال خواهد داشت. اختلال در زنجیره تامین، تاخیر در تولید و توقف خطوط تولید در شرکت‌های وابسته به قطعات تایوانی، می‌تواند اثرات جبران ناپذیری بر کسب‌و‌کارهای وابسته داشته باشد.